KARAL HUKUK BÜROSU olarak Anonim Şirketlerde Ana Sözleşme ile ilgili makaleyi bilgilendirme ammacıyla sunuyoruz.
A. KAVRAM
Bir anonim ortaklık için şirket ana sözleşmesi şirketin anayasası sayılabilecek nitelikte şirketin başlangıcından sona ermesine kadar tüm konularda son derece önemli bir belgedir.Ana sözleşme anonim ortaklığın iç ve dış ilişkileri ile pay sahiplerinin ortaklığa ve birbirlerine karşı hak, yetki, ve yükümlülüklerini düzenleyen, şekle tabi, katılıma açık bir sözleşmedir.1Anonim şirketlerle ilgili hemen her sorunun ana sözleşmeyle doğrudan yada dolaylı olarak bir bağlantısı olduğu söylenebilir.
B. HUKUKİ NİTELİĞİ
Anonim şirketlerin kuruluşunda ana sözleşmenin düzenlenmesi , imzalanması ve noterlerce tasdiki aranan temel aşamalardan ilkidir.Bir takım belgelerin şirketin ana sözleşmesinde gösterilmesi zorunlu olduğu gibi, bazı konularında ana sözleşmeye yazılmaları geçerli olabilmeleri için şarttır..
Bir tüzel kişi olan anonim ortaklığın organları, yetkileri ve yetkilerinin sınırları, payları, pay sahipleri, üçüncü kişilerle olan ilişkileri , pay sahiplerinin ortaklığa ve birbirlerine karşı olan yükümlülükleri, netice itibari ile ortaklığın kuruluşu ile sona ermesi dahil olmak üzere bu süreçte gerçekleşebilecek tüm hukuki hususlar ana sözleşme ile düzenlenir. Ortaklık tüzel kişiliğinin organları ile mevcut ve müstakbel tüm paydaşlar bu hükümlerle bağlı olduğu gibi TTK m. 300’ün usulüne uygun olarak yapılan tescil ve ilanı takiben ortaklıkla ilişkili olabilecek tüm üçüncü şahıslar da ana sözleşme hükümleriyle bağlıdırlar.Ana sözleşme hem iç ilişkide hem dış ilişkide objektif hukuk kuralı haline gelmiş sayılır.2
Anonim şirket ana sözleşmesi bir borçlar hukuku sözleşmesidir.Ortaklığın tüzel kişilik kazanmadan önceki dönemde paydaşların haklarının ihlal edilmemesi amacı ile bir adi ortaklık ilişkisi oluşturur.3
Ortaklık ana sözleşmesi ilgililerin mutlak surette uymak zorunda oldukları kuralları içerir ve kural olarak ortaklığın iç ilişkilerini de etkiler.Bağlayıcıdır.Ana sözleşme hükümleri 3. kişiler açısından da sonuç doğurur.4
C. ANASÖZLEŞMENİN HAZIRLANMASI
Ana sözleşmenin hazırlanmasının içeriği TTK m.279 da sayılmıştır. Fakat bu maddede sayılan hususların hepsinin ana sözleşmeye yazılması gerekli değildir.Ayrıca bu maddede sayılan hususlardan başka hususlarda ana sözleşmeye yazılabilir. 5
TTK m. 279’uncu maddesinde, anonim ortaklık ana sözleşmesinin yazılı biçimde yapılması ve bu maddede yazılı hususları da içermesi gerektiği düzenlenmiştir.Maddenin 1. fıkrasında ana sözleşmede bütün kurucuların imzalarının bulunması emredici bir kural olarak kabul edilmiştir. Bunun aksine bir düzenleme yapılamaz.Fakat kurucuların yetkili temsilcileri varsa ana sözleşmenin vekiller tarafından da imzalanması mümkündür.Ayrıca TST’ nin 60. maddesine göre kurucularla yönetim kurulu üyeleri ve murakıpların ad ve soyadlarından başka tabiiyetleri ve ikametgah adresleri dahi ana sözleşmede gösterilmiş olmadıkça tescil işlemi yapılamaz. Bakanlığın 1995/1, 2003/3 sayılı tebliğinde kurucuların ad ve soyadları ile adresleri ve yabancı ortaklar bulunuyorsa, bunların dahi tabiiyetlerinin ana sözleşmede gösterilmesi gerektiği kabul edilmiştir.6
TTK m. 279un 2. fıkrasında, ana sözleşmede bulunması gereken unsurlar 10 bent halinde sayılmıştır.Bahtiyar bunları bu fıkrada sayılan hususları 3’e ayırarak incelemektedir; ana sözleşmede bulunması zorunlu olan hususlar, öngörülmeleri koşuluyla bulunması zorunlu olan hususlar ve ihtiyari hususlar.7
aa) Ana sözleşmede bulunması zorunlu olan unsurlar :
• Şirketin ticaret unvanı ve merkezi (b.1)
• Şirketin amacı ve konusunu oluşturan işlerin türü ve niteliği(b. 2)
• Şirketin esas sermayesinin miktarı ile her payın nominal değeri ve ödeme şekil ve şartları (b.3)
• Yönetici ve denetçilerin ne şekilde seçileceği ve bunların hak ve görevleri ile imzaya yetkili olanlar (b.6)
• Genel kurulların davet şekli, toplantıların ne zaman yapılacağı, oy verme, görüşme ve karar almaya ilişkin hususlar(b.7)
• Şirkete ilişkin ilanların ne şekilde yapılacağı (b.9)
• Ani kuruluşta her ortağın üstlendiği sermayenin türü ve pay miktarı(b.10)
Bu hususları içermeyen bir ana sözleşme, emredici hükümlere aykırılık sebebiyle geçersiz sayılır.
bb) Öngörülmeleri koşuluyla bulunması zorunlu olan hususlar :
• Şirkete paradan başka sermaye olarak konulan mallar ve haklar ile bunlar karşılığında verilecek pay senetlerinin miktarı ve mevcut bir işletmenin veya bazı ayınların devralınması söz konusu ise onun bedeli ve kurucularca ortaklığın kurulması için ortaklık hesabına satın alınan diğer şeylerin bedelleri ile ortaklığın kurulması için ortaklık hesabına satın alınan diğer şeylerin bedelleri ile ortaklığın kurulmasında hizmetleri görülenlere verilecek ücret veya ödenek yada ödülün miktarı(b. 4)
• Kurucularla yöneticilere ve diğer kişilere şirket kazancından sağlanacak özel çıkarlar(b.5)
• Şirket bir süre ile sınırlanmışsa bu sürenin de ana sözleşmeye yazılması gerekir.(b.8)
Bunlar ana sözleşmede bulunmalı fakat bulunmazlarsa sadece bu hususlar geçersiz sayılır, ana sözleşmenin tamamını geçersiz kılmazlar.
cc) İhtiyari hususlar:
Bunlar ana sözleşmeye yazılabilen fakat yazılmaz iseler başka bir hukuki işlem formu içerisinde de geçerlilik kazanabilen hususlardır.Örnek olarak ,TTK. m. 286 ya göre ana sözleşme veya genel kurul kararı ile primli pay senedi çıkarılabilmesi, TTK.m.441’e göre ana sözleşme veya genel kurul kararı ile 6tasfiye memuru atanabilmesi gibi hususlar ihtiyari hususlardır.
Anonim ortaklık ana sözleşmesinin bazı eksiklikleri olmasına rağmen, bu ortaklık kurulmuş ve tescil ile ilan edilmiş olabilir. Bu durumda, TTK’nın 274/2’inci maddesi dikkate alınarak, STB tarafından ortaklığın feshi davası açılabilir.8
2.ANASÖZLEŞME DEĞİŞİKLİKLERİ
A.GENEL OLARAK
Anonim şirketlerde zamanla bünyelerinde meydana gelen değişimler ve gelişmelere ayak uydurabilmek için ana sözleşmeleri kanunun bu yönde öngördüğü usule uymak şartıyla değiştirilebilir. Bu husus TTK’nın 385. maddesinde düzenlenmiştir.Bu maddenin hükmüne göre, aksine ana sözleşmede hüküm bulunmaması halinde , genel kurul ana sözleşmenin bütün hükümlerini değiştirilebilir. Yani ana sözleşmede maddi hatalar ve imla yanlışları hariç yapılan her türlü değişiklik ana sözleşme değişikliği sayılır.Kanunun da dediği gibi bir hükmün değiştirilemeyeceği ana sözleşmede öngörülmüş olmadıkça sözleşmenin bütün hükümleri değiştirilebilir.
Sözleşme değişiklikleri ana sözleşmeye yeni hükümler konması, var olan bir hükmün kısmen yada tamamen çıkarılması, içeriğinin yada ifadesinin değiştirilmesi şeklinde görülür.1Anasözleşme değişiklikleri müktesep haklara dokunamaz ama Yargıtay’a göre kanun gereği yapılması gereken ana sözleşme değişikliği müktesep haklara dokunma gerekçesiyle engellenemez.2
Sözleşme değişiklikleri emredici hükümlere, ana sözleşmeye,emredici hukuk kurallarına aykırı olamaz.İmtiyazlı pay sahiplerinin haklarına dokunan değişikliklerse onların kendi genel kurullarınca onanmadıkça yürürlüğe giremez.Ancak kanun gereği yapılması zorunlu olan değişiklikler imtiyazlı pay sahiplerinin haklarına dokunsa bile bu onaya bağlı olmadan yürürlüğe girer.3
Ana sözleşme değişikliği için tüm pay sahiplerinin rızası aranmaz. Kural olarak oy çokluğuyla ana sözleşme değişikliği yapılabilir.Fakat kanun bu konuda ağırlaştırılmış yeter sayılar öngörmüştür.(md 388)
TTK ’nın 385. maddesi, içinde bir ilke barındırır.Bu ilke ortaklık ana sözleşmesi ile pay sahiplerinin kanunda zikredilsin yada edilmesin tüm haklarının güvence altına alınmasını sağlar.4Yukarıda da belirttiğimiz gibi TTK 385. maddede “aksine ana sözleşmede hüküm bulunmadığı takdirde genel kurul bütün hükümleri değiştirebilir ve pay sahiplerinin haiz oldukları müktesep haklarda rızaları olmaksızın hiçbir şekilde değişiklik yapılamaz” denilmekle bir çok hak güvence altına alınmış olur.Fakat bu hüküm kesin hüküm teşkil etmez. Bu nedenle, ortaklık ana sözleşmesi ile bu şartların ağırlaştırılması mümkündür.6
B.DEĞİŞİKLİĞİN YAPILABİLMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN ŞARTLAR
Bu şartlar TTK 385 de sayılmıştır:
• Ana sözleşmede aksine bir hüküm bulunmaması,
• Değişikliğe genel kurulca karar verilmesi,
• İmtiyazlı pay sahiplerinin bu sıfatla sahip oldukları müktesep haklarda rızalarının alınması, kanunda belirtilen şartlara uyulması
C. SEBEPLERİ
Çeşitli sebepler değişikliği zorunlu kılabilir.Bu sebeplerin tüketici biçime sayılma imkanı yoktur.Değişiklik ihtiyacı iradi nedenlerden doğabileceği gibi hukuki zorunluluktan da kaynaklanabilir.Değişikliğe sebebiyet veren bu durumları özel sözleşme değişiklikleri (TTK m.391_398) ve diğer sözleşme değişiklikleri (TTK m.385_390)diye sınıflandırmak mümkündür.Ana sözleşme değişikliğine özle haller dışında sebep olan durumlara verilecek örnekler oldukça fazla olmakla beraber iştigal konusuna ek yapılması ile maksat ve mevzunun değiştirilmesi, bir kısım pay sahiplerine ayrıcalıklı haklar tanınması, mevcut ayrıcalıkların kaldırılması, nevi değişikliği sıkça karşılaşılan en belirgin örneklerdir.7Özel değişiklikleri gerektiren durumlar ise esas sermayenin arttırılması (TTK m. 391_395) ve azaltılması(TTK m. 396 _398) olmak üzere iki başlık altında toplanır.Bununla beraber yapılan ufak değişiklikler ana sözleşme değişikliğini gerektirmeden yapılabilir.8
D.DEĞİŞTİRMEYE YETKİLİ ORGAN
Ana sözleşme değişikliğini yapmaya yetkili organ genel kuruldur.Bu genel kurulun başka bir organa veya kişiye devredemeyeceği yetkilerindendir.Genel kurulun bu yetkisi bazı genel ilkelerle ve başkalarının yetkileriyle sınırlandırılmıştır.Bunlar:
aa) Kural olarak STB den izin almaya gerek yoktur ama faaliyet alanları STB tarafından belirlenmiş A.O.lar için STB izni gereklidir.
bb) Pay sahiplerinin pay sahipliği sıfatıyla sahip oldukları vazgeçilmez haklar zedelenemez ve müktesep haklar da rızaları olmaksızın değişiklik yapılamaz.
cc) Ana sözleşmeyi değiştirme kararı emredici hükümlere ana sözleşmeye dürüstlük kurallarına veya anonim ortaklığı temellendiren ilkelere aykırı olamaz.
dd) Ana sözleşme değişikliği imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını ihlal ediyorsa bu değişikliğin genel kurullarınca onanması şarttır.
Birtakım değişikliklerinde gerçekleştirilebilmesi için bu usullere uyma zorunluluğu bulunmamaktadır. Hatta genel kurul kararına dahi ihtiyaç bulunmamaktadır. Örneğin, ana sözleşmede belirtilen yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin murahhas aza ve müdürlerin vefatı veya temiz kudretlerini yitirmesiyle istifa etmeleri halinde bunların görevlilikleri ile ilgili ana sözleşme kendiliğinden ve kanuni olarak değişmiş olur. Bunlarla birlikte TTK m.343’ün verdiği yetki ile yönetim kurulu ana sözleşme ile TTK m.342 uyarınca tahin edilen müdürü azletmekle görevini sonlandırır ve ana sözleşme değişmiş olur. Ana sözleşmeyle tahin edilen yönetici ve denetçilerin görev sürelerinin sona ermesi ve ana sözleşmede yazılı şirket adresinin değişmesi hallerinde de TTK m.386-398 de düzenlenen merasimi uyma zorunluluğu yoktur. 9
TTK’ nın 137. maddesinde ortaklığın hak ve fiil ehliyetleri sınırlandırılmıştır. Bu madde hükmüne göre tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri, ana sözleşmelerinde belirtilen hakları iktisap ve borçları iltizam ederler. Ana sözleşme, ehliyeti konu ile çerçevelendirilmiştir ve bu Ultra Vires teorisidir. Bu teori uyarınca ana sözleşmedeki konu ile sınırlandırılmış ehliyet bu sınırın dışına çıkarak işlem yaparsa bu işlem yok hükmündedir, hatta ortaklık bu işleme daha sonra icazet dahi veremez. Yapılan işlemin geçerliliği ancak o konuyu kapsayacak şeklinde yapılacak bir ana sözleşme değişikliği ile mümkün olabilecektir. Mesela ithalat ihracat ile uğraşan bir anonim şirket ana sözleşmesinde belirttiği işletme konusunun dışına çıkarak taşınmaz alım satım yapıyor. Bu durumda ortaklar ana sözleşmeyi zımni olarak değiştirmiş olurlar.Ama ana sözleşme zımni olarak değiştirilemez.Burada TTK m.386-398 de düzenlenen usule uyma zorunluluğu vardır.Yani ana sözleşme değişikliği usulüne göre yapılmamıştır ve işlem geçersizdir.
D.YAPILMASI GEREKLİ OLAN İŞLEMLER
Değişiklik teklifini ve metnini yönetim kurulu hazırlar.Yönetim kurulunun benimseyip karara bağlaması lazımdır. Çünkü gerekli olan hallerde STB den izin alınabilmesi bir yönetim kurulu kararı gereklidir.TTK m. 386’ ya rağmen değişiklik metnini genel kurulda hazırlayabilir.10
Değişiklik metni yönetim kurulu tarafından karara bağlandıktan sonra izne bağlı anonim ortaklıklar için STB den izin alınması gereklidir.
Daha sonraki aşama değişikliğin genel kurulda karara bağlanmasıdır.Karar için genel kurul usulüne uygun olarak toplantıya çağrılır yada tüm ortaklar mevcutsa ve hiç biri itiraz etmezse davetsiz toplanılır.Bunun için olağanüstü toplantıya gerek yoktur.Genel kurul zaten toplanıyorsa gündeme bir madde konularak ana sözleşme değişikliği de karara bağlanabilir.Daha sonra yeni metinle eski metin TTK m. 368’e göre Türk Ticaret Sicili Gazetesinde ve ana sözleşmede gösterilen gazetede ilan edilmelidir.Değişiklik tescil ile kesinleşir.Buradaki tescil kurucu niteliktedir. Sermaye artırımı yada azaltımı dışındaki ana sözleşme değişikliklerin karara bağlandığı tarih den sonra 15 gün içinde şirket merkezinin bulunduğu ticaret siciline tescil ettirilir. Ana sözleşme ilişkin tescil talep dilekçesine sanayi ve ticaret bakanlığının 2003/3 sayılı tebliğinin 2 numaralı ekinde belirtilen belgelerde eklenir.
Ayrıca TTK m. 387 uyarınca ana sözleşme değişikliğinin görüşülmesi için yapılan toplantıda aksine hüküm olsa bile her hisse senedine ancak bir oy hakkı verilir. Yani bu durumda imtiyazlı pay sahiplerinin aynı itibardaki diğer pay sahiplerine nazaran sahip oldukları fazla oy hakkı ortadan kalkmaktadır.Böylece hüküm bu konuda oyda imtiyazı kaldırmakta eşitliği sağlamaktadır.11
BAHTİYAR , Mehmet, Ortaklıklar hukuku, 2. baskı, 2006 s. 85.
BAHTİYAR, Mehmet, ortaklıklar hukuku, 2.baskı, 2006, s.85
|
